فرار مالیاتی چیست و شامل چه مجازاتی می شود؟

هرگونه اقدام و تلاش قانونی و غیرقانونی برای پرداخت نکردن تمام یا بخشی از مالیات، فرار مالیاتی گفته می شود.

اخذ مالیات از محل درآمد اشخاص مختلف توسط دولت ها در همه جای دنیا عرف بوده و از گذشته وجود داشته است. در این اما افراد و شرکت هایی هستند که از پرداخت کردن مالیات خود، به هر دلیلی، سر باز زده و در واقع فرار مالیاتی انجام می دهند. دولت ها این حق را برای خود محفوظ نگه داشته اند که بتوانند حساب ها، گردش حساب ها و تراکنش های بانکی اشخاص و شرکت ها را بررسی کرده و اگر متوجه فرار مالیاتی شدند، آن شخص یا شرکت را با مجازات هایی روبرو کنند.

جرایم فرار مالیاتی بسته به نوع و ابعاد جرم در قانون اساسی مشخص شده و توسط رأی نهایی دادگاه و مراجع ذی ربط، صادر شده و ضمانت اجرایی پیدا می کند. اخذ مالیات یکی از راه های اساسی و بنیادین دولت برای کسب درآمد است و به همین دلیل، جرایم مالیاتی هرگز از چشم دولت دور نمانده و جرایم سنگینی نیز برای آنها وضع شده است. فرار مالیاتی تعریف ها و مصداق های مختلفی دارد؛ اما ساده ترین تعریف برای آن این است که شخص مجرم، درآمد واقعی خود را پنهان می کند و مالیات درآمد واقعی خود را به دولت پرداخت نمی کند. ا آنجایی که فرار مالیاتی حق دولت و مردم را پایمال می کند، باید با مصادیق، مفهوم، انواع و جرایم آن برابر با قانون اساسی کشور آشنا باشیم.

مالیات که در گذشته با نام خراج شناخته می شد، پولی است که دولت از شهروندان، شرکت ها و کارخانجات می گیرد تا خدماتی را در عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، رفاهی، شهروندی و هزینه های عمومی کشور برای آنها انجام دهد.
۲ نوع مالیات وجود دارد:
• مالیات مستقیم بر محل درآمد، ارثیه و دارایی افراد
• مالیات غیرمستقیم از مصرف کننده نهایی در قالب مالیات بر ارزش افزوده بر روی کالاها، اجناس و خدمات

مالیات بر اساس درآمد هر شخص یا شرکت از محل درآمد وی توسط دولت اخذ می شود تا عدالت اجتماعی برقرار شده و فاصله طبقاتی کاهش پیدا کند. پرداخت مالیات یکی از راه های کنترل و مهار تورم ناشی از گرانی کالا و خدمات است و به رونق اقتصادی و وصول اهداف دولت کمک می کند.
مالیات در تمام کشورهای پیشرفته و جهان سوم دنیا از مردم گرفته می شود. هرچه درآمد شخص بیشتر باشد، مالیات بیشتری از وی اخذ خواهد شد. زمانی که شرکت ها یا اشخاص، به طرق مختلف، درآمد اعلام شده به دولت را کمتر از درآمد واقعی خود جلوه دهند، فرار مالیاتی اتفاق افتاده است و مشمول مجازات هایی برابر با قانون خواهد شد.

 

فرار مالیاتی چیست؟

به تعریف ساده، هرگونه اقدام و تلاش قانونی و غیرقانونی برای پرداخت نکردن تمام یا بخشی از مالیات، فرار مالیاتی گفته می شود. افراد به دلایل مختلفی دست به فرار مالیاتی می زنند. برخی مالیات صادرشده برای درآمد خود را واقعی و منصفانه نمی دانند، برخی به هر دلیلی قصد پرداخت کردن آن را ندارند وبرخی دیگر نمی دانند که در حال انجام فعل فرار مالیاتی هستند.

اگر فرد درآمد خود را به دولت کمتر نشان دهد، مشمول پرداخت مالیات کمتری نیز خواهد شد. این همان دلیلی است که شرکت ها و افراد را به سمت فرار مالیاتی سوق می دهد. در متن قانون اساسی و در بندهای ۱۹۹ و ۲۰۰ قانون مالیات های مستقیم چنین آمده است:
«هر شخص حقیقی یا حقوقی که به‌ موجب مقررات این قانون مکلف به کسر و ایصال مالیات مؤدیان دیگر هست در صورت تخلف از انجام وظایف مقرره علاوه بر مسئولیت تضامنی که با مؤدی در پرداخت مالیات خواهد داشت مشمول جریمه‌ ای معادل ۲۰ درصد مالیات پرداخت ‌نشده خواهد بود.»
همچنین در تبصره یک این ماده ۱۹۹ قانون نیز چنین آمده است:
«در مواردی که مکلفین به کسر مالیات، وزارتخانه، شرکت یا مؤسسه دولتی یا شهرداری باشد مسئولین امر مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری خواهند بود.»
همان طور که متوجه شدید، مالیات از گروه های مختلف بر اساس قانون مالیات های مستقیم و قانون مالیات های غیر مستقیم (مالیات بر ارزش افزوده) اخذ می شود. در این قوانین مقدار دقیق مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده مشخص شده است. همچنین بندهایی برای انواع فرار مالیاتی، معافیت های مالیاتی و مجازات جرایم مالیاتی در نظر گرفته شده است.

 

این قوانین بسیار سخت گیرانه وضع شده اند تا افراد و شرکت ها نتوانند به این راحتی ها قوانین را دور زده و حق دولت و مردم جامعه را پایمال کنند. مالیات بر ارزش افزوده که بر روی قیمت نهایی کالاها و خدمات اعمال شده و در لحظه از مصرف کننده اخذ می شود. مالیات مستقیم بر درآمد کارگران و کارمندان نیز قبل از پرداخت دستمزد، از روی حقوق ماهیانه آنها کسر می شود. در این بین افرادی که کارفرما هستند یا در مشاغل آزاد شاغل هستند، از طرق مختلف به دنبال فرار مالیاتی هستند.
فرار مالیاتی غالباً توسط افراد و اقشار پردرآمد جامعه اتفاق می افتد. این افراد با زد و بند، با سندسازی و با ثبت قراردادهای صوری، سعی در دور زدن قوانین و کمتر جلوه دادن درآمدهای واقعی خود هستند تا مالیات کمتری پرداخت کرده یا اصلاً مشمول پرداخت مالیات نشوند.
ارائه آمار و اعداد و ارقام نادرست در سندها و صورت حساب ها و پرداخت های نقدی خارج از قرارداد که در هیچ کجا ثبت نمی شوند، از راه های ساده فرار مالیاتی هستند که افراد و شرکت های پردرآمد به وفور به آنها روی می‌ آورند.
فرار مالیاتی بدون شک جرم است، چرا که جنبه عمومی داشته و علاوه بر حق دولت، حق مردم دیگری که در حال پرداخت مالیات هستند را ضایع می کند. فرار مالیاتی سیستم اقتصادی و سرمایه گذاری کشور را دچار اختلال کرده و می تواند منجر به رکود و تورم شود. از این رو لازم است که با انواع فرار مالیاتی که متأسفانه این روزها به وفور در کشور ما ایران رخ می دهد، آشنا شویم.

 

انواع فرار مالیاتی

همان طور که اشاره شد، فرار مالیاتی یعنی هرگونه تلاشی برای عدم پرداخت تمام یا بخشی از مالیات مطابق با قانون، در نظر گرفته می شود. فرار مالیاتی میتواند به روش های مختلفی اتفاق بیفتد. در تمام این روش ها که در ادامه لیست شده اند، تلاش افراد بر پنهان کردن تمام یا بخش بزرگی از درآمد خود و پرداخت نکردن تمام یا بخش بزرگی از مالیات شان است.

 

البته لازم به ذکر است که نوع تلاش فرد و ابعاد درآمدی که از دولت پنهان می کند، در تعیین مجازات فرار مالیاتی وی مؤثر است. بر طبق متن صریح قانون، اگر فرد، نهاد یا شرکتی مرتکب یکی از رفتارها یا افعال زیر شود، فرار مالیاتی اتفاق افتاده و وی مشمول جرایم فرار مالیاتی خواهد شد:

• اگر به ترازنامه و حساب سود و زیان یا دفاتر اسناد و مدارکی که برای تشخیص مالیات ملاک عمل هست و برخلاف حقیقت تنظیم‌ شده است، استناد نماید.
• اگر برای سه سال متوالی، اظهارنامه مالیاتی و ترازنامه و حساب سود و زیان را به دولت ارائه نکند.
• در صورتی‌ که فعالیت اقتصادی و درآمد خود را برای فرار از مالیات مخفی نماید.
• اگر مانع از آن شود که مأموران مالیاتی که به‌ عنوان بازرس مالیاتی مکلف به انجام این امور هستند، به اطلاعات مالیاتی و اقتصادی خود او یا اشخاص ثالث دسترسی پیدا کنند.
• اگر مأمور وصول یا کسر مالیات پرداخت ‌کنندگان دیگر باشد و این وظیفه را در مواعد مقرر قانونی انجام ندهد.
• اگر معاملات و قراردادهای خود را به نام دیگران تنظیم کند یا معاملات و قراردادهای اشخاصی که موظف به پرداخت مالیات هستند را برخلاف واقع به نام خود تنظیم نماید.
• اگر از کارت بازرگانی اشخاص دیگر برای فرار مالیاتی استفاده نماید.
• اگر فعالیت‌های خود را طوری قلمداد نماید که گویا مشمول معافیت مالیاتی بوده است.
• حساب سازی و حساب به حساب کردن های صوری (انواع پول شویی)
• استفاده صورت حساب خرید و هزینه بیش از یک بار
• ثبت مطالبات سوخت شده واهی و غیر واقعی
• انعقاد قرارداد و فاکتورهای صوری و غیر واقعی
• جا به جا کردن مقدار تعدادی و ریالی کالای خریداری شده
• کم فروشی و تغییر مقادیر کمی و کیفی کالا یا خدمات فروخته شده
• ثبت تسعیر ارز غیر واقعی و محقق نشده
• پرداخت مالیات پس از سررسید مقرر
• عدم تسلیم اظهارنامه مالیاتی
• رد دفاتر قانونی
• عدم پرداخت مالیات تکلیفی موضوع ماده ۱۰۴ ظرف مهلت مقرر

 

سازمان امور مالیاتی کشور در مواد قانونی ۲۷۴ تا ۲۷۷ ق.م.م (فصل ششم از باب پنجم قانون مالیاتهای مستقیم) جرایم فرار مالیاتی را مشخص کرده است. این جرایم بر اساس ماهیت اشخاص، اعم از حقیقی و حقوقی مشخص شده و متفاوت خواهد بود.

جرایم فرار مالیاتی اشخاص حقیقی به شرح زیر است:

• حبس از ۶ ماه تا ۲ سال
• جزای نقدی
• شلاق از ۳۱ تا ۹۲ ضربه
• محرومیت از حقوق اجتماعی تا ۵ سال
• انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها
جرایم فرار مالیاتی اشخاص حقوقی به صورت زیر است:
• ممنوعیت از یک یا چند فعالیت شغلی تا ۲ سال
• ممنوعیت از اصدار برخی از اسناد تجاری تا ۲ سال

جرم حسابدار در فرار مالیاتی نیز جنین خواهد بود:

• ۶ ماه حبس
• جزای نقدی
• ۳۱ ضربه شلاق
• ۶ ماه محرومیت از حقوق اجتماعی
• انتشار حکم قطعی در رسانه‌ها

برخی دیگر از انواع مجازات هایی که برای فرار مالیاتی در نظر گرفته می شود به شرح زیر هستند:

• محاسبه مالیات به شیوه علی الرأس
• محرومیت از معافیت و بخشودگی
• ممنوع الخروج شدن
• ابطال اسناد انتقال صوری
• مجازات اداری

جمع بندی

مالیات به ۲ روش در قالب مالیات بر درآمد (مستقیم) و مالیات بر ارزش افزوده (غیرمستقیم) از اشخاص، نهادها و شرکت ها احذ می شود. اگر افراد و شرکت ها درآمد واقعی خود را به منظور پرداخت مالیات کمتر پنهان کنند، فرار مالیاتی اتفاق افتاده و مساوی با قانون با آنها برخورد خواهد شد.